Economische ontwikkelingen voor 2021

Europese economie

De effecten van de COVID-19-pandemie op de Europese economische output zijn zichtbaar in de gegevens voor het eerste kwartaal van 2020. Hoewel de Europese economieën begin dit jaar, vanaf half maart, nog niet significant werden beïnvloed door de verspreiding van het coronavirus was de economische neergang daarna in veel landen aanzienlijk.

Bron: Destatis

Nederlandse economie

Wat zijn dan de economische gevolgen voor ons eigen land? Volgens het CBS is het bruto binnenlands product (bbp) in het derde kwartaal van 2020 met 7,8 procent gegroeid ten opzichte van het tweede kwartaal van 2020. Deze groei is voor meer dan de helft toe te schrijven aan de sterk gestegen consumptie door huishoudens. Verder namen ook de overheidsconsumptie, het handelssaldo en de investeringen toe. De groei in het derde kwartaal weegt niet op tegen de daling in de eerste twee kwartalen. Ten opzichte van het vierde kwartaal van 2019 is de Nederlandse economie in de eerste drie kwartalen van 2020 per saldo met 2,9 procent gekrompen.

Welke ontwikkelingen zien we binnen de verschillende branches? We kijken naar de bouw, detailhandel, gezondheidszorg, automotive, technologie- en financiële sector.

Bouwsector

De omzet van de bouw was in november 2020 3,9 procent hoger vergeleken met een jaar eerder. Hiermee is voor de derde maand op rij sprake van een licht hogere omzet. In augustus daalde de omzet in deze bedrijfstak nog met 0,7 procent. Naar verwachting volgens ING zal de bouwsector met name in 2021 de gevolgen van de coronacrisis voelen. Consumenten hebben minder financiële ruimte (werkloosheid loopt op), de economische onzekerheid groeit en investeringen in bedrijfspanden worden uitgesteld. Daarnaast worden er weer minder nieuwbouwhuizen gebouwd (in 2019 nog 70.000, de verwachting voor 2021 is 65.000).

Vooral middelgrote bouwbedrijven (10-100 medewerkers) hadden te maken met krimp. Hun omzet nam in het derde kwartaal af met 10 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2019. De grote bouwbedrijven hadden hier minder last van aangezien zij vooral werken aan grotere projecten met langere doorlooptijd. Omdat veel consumenten geld over hadden (door bv geannuleerde vakanties) en men meer in en om het huis verbleef werd veel meer geld uitgegeven in het opknappen van het huis. De kleinere aannemers deden hier hun voordeel mee. Hun omzet was in Q3 5% hoger.

Detailhandel en e-commerce

Het CBS meldt dat in 2020 de detailhandel 5,9 procent meer heeft omgezet dan in 2019. Kijkend naar de grafiek hieronder een stijging ten opzichte van vorige jaren.

De verschillen binnen de detailhandel, mede door de maatregelen tegen de verspreiding van corona, zijn heel groot. De foodsector (winkels in voedings- en genotmiddelen) zette 6,9 procent meer om, terwijl de omzet van de non-foodsector nagenoeg hetzelfde bleef. Bron: CBS

Afgelopen jaar is online 43,5 procent meer omgezet. De toekomst voor veel retail zaken ligt in e-commerce waarbij steeds meer fysieke winkels hun deuren zullen sluiten (Retailtrends). Dit omdat het koopgedrag van de consument veranderd, van winkelen naar online aankopen. Waarbij er natuurlijk verschillende scenario’s mogelijk zijn. Gaat het om koopgemak dan zal een consument steeds meer kiezen voor mondiale platforms zoals Amazon en Alibaba, maar wellicht gaat een nationaal platform hierin domineren (bol.com).

Gaat het meer om duurzaamheid dan kunnen retailers hierop inspelen met het aanbieden van advies, repair en refurbishing. Lees hierover meer in het rapport van ABN Amro.

De winkels die keukens, vloeren, consumentenelektronica, witgoed, meubels, woninginrichting, recreatieartikelen en de Doe-Het-Zelf artikelen verkopen hebben recordomzetten geboekt. Kledingwinkels, schoenen- en lederwaren winkels hebben te kampen met grote verliezen, mede door de winkelsluitingen in het voorjaar en december.

Bron: CBS

Gezondheidszorg

De zorgsector en alle zorgmedewerkers hebben het afgelopen jaar in de spotlights gestaan. En ook nu wachten we met smart tot iedereen gevaccineerd is. 2020 stond in het teken van opschalen van de acute zorg en het afschalen van reguliere en planbare zorg (bv knie- en heupoperaties). Dit laatste om verdere verspreiding van het coronavirus tegen te werken. Ziekenhuizen, huisartsen en medische laboratoria zijn van groot belang voor onze samenleving. De zorgsector omvat 12% van de nationale economie.

De eerstelijnszorg kreeg de eerste klappen. Tijdens de eerste lockdown moesten bijvoorbeeld tandartsen en fysiotherapeuten zelfs sluiten. Dagelijkse behandelingen konden niet meer doorgaan. De GGZ probeert zoveel mogelijk zorg op afstand te leveren. In de ouderenzorg werden activiteiten zoals dagbesteding geschrapt. Binnen de gehele zorgsector is er sprake van omzetderving, ook voor ziekenhuizen die operaties verzetten. De krimp van het zorgaanbod blijkt nu al uit de afname van het aantal patiëntencontacten. Veel zorgprofessionals kunnen voorlopig geen zorg bieden, waardoor het omzetverlies in de zorgsector enorm zal oplopen.

Alle zorg die uitgesteld is zal later alsnog geleverd moeten gaan worden. Uitgestelde operaties moeten plaatsvinden. Dit betekent oplopende wachtlijsten. De gehele zorg heeft te maken met omzetderving. Het gevolg hiervan is dat zorgaanbieders te maken krijgen met liquiditeitskrapte. Hiervoor krijgt de zorg liquiditeitssteun van zorgverzekeraars, de zorgkantoren en de gemeenten. Ook vraagt deze situatie om alternatieven om de reguliere en deels ook de planbare zorg toch voort te zetten. Bijvoorbeeld door ambulante zorg of consulten via beeldbellen. Bron: ING

Automotive

Al voor de coronacrisis had de autobranche te maken met veranderingen. Denk hierbij aan: snelle technologische ontwikkelingen, opkomst elektrische auto’s en ander consumentengedrag (men gaat  meer voor het gebruik dan bezit). Ook heeft het coronavirus effect gehad. Er is minder vraag naar nieuwe auto’s en de fabrieken (wereldwijd) hebben stil gelegen. De autodealers komen nog redelijk door de crisis heen, mede door de verkoop van occasions.

Hoewel de omzet van diverse deelbranches in de autohandel zich in het derde kwartaal van 2020 herstelde ten opzichte van het vorige kwartaal, is de omzetgroei vergeleken met een jaar eerder gering. In Q3 2020 was maar 0,3 procent meer omzet dan Q3 2019. Per sector zie je in de grafiek de omzetontwikkeling. Bron: CBS

Het vertrouwen onder de ondernemers in de auto- en motorbranche neemt licht toe na een flinke dip in het tweede kwartaal dit jaar.

Als we vooruit kijken lijkt de automotive branche zich in 2021 iets te herstellen, met naar verwachting 390.000 nieuw geregistreerde auto’s. Een kwart hiervan zal elektrisch zijn. Door het fors minder gereden aantal zakelijke kilometers in 2020 en ook begin 2021 krijgt de werkplaats minder onderhoudsvragen, dit drukt de omzet.

In 2021 blijft de vraag naar tweedehands auto’s naar verwachting groot. Het aandeel jong gebruikte leaseauto hierin is klein. Dit komt omdat het werkverkeer met 20% in kilometers is afgenomen en naar verwachting blijft een groot deel van het thuiswerken gehandhaafd. Dit betekent minder leaseaanvragen en onderhoudsbehoefte voor auto’s.

Het elektrisch rijden (mede gestimuleerd door de aanscherping van de Europese emissieregelgeving) heeft eind van het jaar een eindsprint laten zien. Een op de vijf nieuwe auto’s was afgelopen jaar elektrisch. Nederland loopt hiermee in Europa, na koploper Noorwegen, voorop. Naar verwachting zet deze trend zich door. Stimulans hiervoor is het belastingvoordeel met de vrijstelling van BPM. Aan de andere kant is het subsidiebudget voor 2021 voor de aanschaf van elektrische auto’s door particulieren al opgebruikt door de vele aanvragen in 2020. Dit kan de aanvraag naar nieuwe elektrische auto’s voor 2022 remmen, tenzij er ook budget uit 2022 naar voren wordt gehaald. (Bron: ING)

Technologiesector

Technologie heeft zich razendsnel ontwikkeld het afgelopen jaar. Een ontwikkeling die verder zal toenemen door de grote vraag aan dataopslag en efficiënter werken door het koppelen van applicaties. Ook mobiliteitstoepassingen (thuiswerken wordt het nieuwe normaal) en AI (artificial intelligent) toepassingen nemen toe. Het anonimiseren van veilig verzamelde gegevens is hierbij cruciaal.

In bijna elke branche is technologie de oplossing of vormt technologie de aanzet naar de aanschaf van een product of dienst. Degenen die niet aanhaken bij deze digitale transformatie blijven achter. Hierover lees je meer in ons artikel 11 Technologie trends voor 2021.

Financiële sector

Het financiële stelsel is voorlopig schokbestending gebleken voor de coronacrisis, dit is mede te danken aan de maatregelen van overheden, centrale banken en toezichthouders. De tweede golf van besmettingen en de daarop volgende lockdown zorgde voor nieuwe onzekerheid. Banken houden er al rekening mee dat leningen aan bedrijven in zwaar getroffen sectoren niet worden afbetaald. Dit maakt het voor banken lastig om de balans op te maken. Klaas Knot, DNB-president, zegt hierover: “De steunmaatregelen zijn belangrijk, maar zorgen er ook voor dat bepaalde signalen niet meer doorkomen bij de bank. Gewoonlijk gaan bedrijven in problemen betalingen missen of rood staan. Die signalen krijgt de bank nu niet, want de lonen worden deels door de overheid betaald en aflossingsverplichtingen zijn er even niet. Als de steunmaatregelen straks worden teruggenomen, zullen banken opnieuw moeten ontdekken hoe kredietwaardig hun klanten zijn.” (Bron: Trouw)

De DNB vindt het opmerkelijk dat de huizenmarkt zo hard blijft gaan. Dit heeft volgens Klaas Knot meer te maken met schaarste dan met optimisme. De centrale bank noemt het leengedrag van huishoudens risicovol, helemaal met het oog op de oplopende werkloosheid en dalende inkomens. Dit maakt grote groepen huishoudens kwetsbaarder voor financiële problemen bij economische tegenspoed. Dit vraagt om een verantwoorde hypotheekverstrekking, niets voor niets zijn tijdens de vorige crisis de hypothecaire leennormen aangescherpt.

De aanhoudende lage rente, in combinatie met de coronacrisis, zet grote druk op de financiële weerbaarheid van financiële instellingen en huishoudens. De lage rente is al jaren een krachtige driver achter de ontwikkelingen in de financiële sector, sinds die tijd is de rente alleen maar verder gedaald. Sinds vorig jaar is de rente op Nederlandse langlopende staatsleningen negatief. Hypotheekrente staat op dit moment onder de 2 procent. De nominale rente op de spaarrekening heeft bijna de 0 procent bereikt en is voor hogere bedragen zelfs negatief.  (Bron: AFM)

We hoorden het afgelopen week veel op het nieuws. Nederlanders hebben meer gespaard het afgelopen jaar. In 2020 stalden Nederlandse huishoudens 42 miljard euro op hun (spaar)rekeningen. Het dubbele ten opzichte van 2019. Alle beperkingen rondom corona en de toegenomen economische onzekerheid wordt als voornaamste reden opgegeven. Het beschikbare inkomen van de meeste huishoudens bleef mede door de omvangrijke overheidssteun op peil, terwijl de (gedeeltelijke) lockdowns en economische onzekerheid zorgden voor een forse daling van de consumptie. De spaarquote (geeft de verhouding tussen de besparingen en het beschikbare inkomen weer) is 11,1% in 2020, ten opzichte van 3,1% in 2019. (Economische Ontwikkelingen en Vooruitzichten, december 2020). (Bron DNB)

De financiële sector zelf heeft ook een omslag moeten maken naar thuiswerken. Dit thuiswerken betekent dat de software geheel veilig moet zijn. Dit zal zich in de komende jaren verder blijven doorontwikkelen, zeker wanneer op afstand werken het nieuwe normaal wordt. De impact van AI en machine learning zijn hierbij onomkeerbaar. Dit vraagt wel om het goed definiëren van de ethische aspecten van AI-implementaties. In welke mate mag en kun je bepaald gedrag van klanten voorspelen (bv. hoe groot is de kant die iemand zijn factuur op tijd betaalt?). Nieuwe regelgeving kan hierbij helpen en wordt mogelijk ontwikkeld de komende jaren. (Bron: financeinnovation)

Daarnaast zijn de adviesgesprekken in de financiële wereld verplaatst van offline naar online. Goede techniek is hierbij cruciaal om klanten digitaal goed van dienst te zijn. De technische doorontwikkeling hiervan is voorwaarde, de persoonlijke en klantgerichte aanpak van de finance professional bepaalt het succes. Daarnaast zal de centralisatie van systemen en combineren van data werk uit handen nemen. De repetitieve taken worden uitgevoerd door systemen, dit betekent dat de meer uitdagende taken bij de professional zelf komt te liggen. (Bron: financeinnovation)

Economisch sentiment

Tot slot kijk ik graag met jullie naar het economisch sentiment. In april 2020 daalde de economische sentimentindicator (weergave van het economische klimaat in de Europese Unie) met bijna 31 punten tot 63,8 punten. Dit was de sterkste daling sinds de enquête in 1985 is begonnen met meten. Zowel bedrijven als consumenten beoordelen de economische situatie op dit moment echter als beduidend slechter dan in de maanden vóór het uitbreken van de pandemie.

In februari 2020 stond Nederland op 102.2 punten. Het dieptepunt met 65.6 punten werd bereikt in april 2020. Kijkend naar januari is het economisch sentiment weer toegenomen naar 94.8 (het gemiddelde in Europa ligt op 91.2). Een stijgende lijn die hopelijk doorzet in 2021. Iets waar wij allemaal reikhalzend naar uitkijken.